2021. № 1. Дерья Дерин Пашаоглу

DOI: http://dx.doi.org/10.22378/kio.2021.1.51-82 Скачать статью
538

Наследие степной культуры и Золотой Орды: родовая аристократия в Крымском ханстве и Карачи-беи

Дерья Дерин Пашаоглу

 (Караденизский технический университет)

Аннотация. Крымская родовая аристократия сформировалась под влиянием Золотой Орды и ее наследников, а также степной культуры, вобрав в себя особенности данной географии с древнейших времен. В политической, военной и социальной сфере на первый план вышла доставшаяся в наследие от гуннов система «четырех», названная в честь четырех Карачи беев. Возникновение системы уходит во времена Чингисхана, когда после разделения земель между сыновьями, Джучи досталось 4000 воинов, которые относились к родам Кият, Сейджут, Кинхит и Хушин. В Дешт-и-Кипчаке немногочисленные монгольские племена пытались удержать лидерство киятов, но, после ослабления Белой Орды, они потеряли свое влияние. Главенство среди крымских родов попеременно переходило из рук в руки Мангытов и Ширинов. Баланс сил был распределен между Аргынами, Барынами, Кипчаками, Мангытами и Ширинами, сыгравшими большую роль в образовании Крымского ханства. Вышеперечисленные рода активно влияли на внешние и внутренние дела государства. После того, как Крымское ханство перешло под протекторат Османской империи, беи, с одной стороны, стали гарантом Чингизидов на престол, с другой – стали контролирующим элементом их власти. Однако Карачи-беи были и причиной нестабильности в регионе, так как ставили интересы своих родов превыше государственных.

Ключевые слова: Крым, Золотая Орда, Ширин, Кипчак, Барын, Аргын.

Для цитирования: Derin Paşaoğlu D. Bozkır Kültüründen ve Altın Orda Hanlığı’ndan Devralınan Miras: Kırım Hanlığı’nda Kabile Aristokrasi ve Karaçu Beyleri // Крымское историческое обозрение. 2021. № 1. С. 51–82. 
DOI: 10.22378/kio.2021.1.51-82

KAYNAKLAR

  1. Abdullah İbn Rıdvan. Tevârîh-i Deş-i Kıpçak ‘An Hıtta-i Kırım veya Tevârîh-i Tatar Hânân-ı Kadîm ve Ahvâl-i Deşt-i Kıpçak. Haz.: Akif Erdoğru, Selçuk Uysal. İzmir, 2012. 80 s.
  2. Abdülgaffar Kırımî. Umdetü’l-Ahbâr. Transcript: Derya Derin Paşaoğlu. Kazan, 2014. 418 s.
  3. Acar, Serkan. Kâsım Hanlığı (1445–1681)’nda İdarî Yapı ve Ekonomik Faaliyetler. Tarih araştırmaları. Cilt: 27, Sayı: 43, 2008. S. 119–130.
  4. Akbıyık, Hayrunnisa. Mangıtlar. İA, Türkiye Diyanet Vakfı. C. 27. Ankara, 2003. S. 570–571.
  5. Barthold, Wilhelm. Türk-Moğol Ulusları Tarihi. Çev.: Hasan Eren, TTK Yay. Ankara, 2006. 50 s.
  6. Bıyık, Ömer. Kırım’ın İdarî ve Sosyo-Ekonomik Tarihi [1600–1774]. Ötüken Yayınları. İstanbul, 2014. 300 s.
  7. Bronevskiy, Martin. Kırım. Çev.: Kemal Ortaylı. Ankara, 1970.
  8. Clauson, Sır Gerard. An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth-Century Turkish. At The Clarendon Press. Oxford, 1972. 647 s.
  9. Derin Paşaoğlu, Derya. Altın Orda ve Kırım Sahasında Bozkır Aristokrasisinin Güçlü Temsilcileri: Emir Rektemür ve Şirin Mirzalar. Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), C.33, S.56. Ankara, 2014. S. 147–190.
  10. Derin Paşaoğlu, Derya. Emir Edigü (Edige) ve Oğullarının Nogay Ulusu’ndaki Yeri. Crimean Historical Review. Vol. 1. Bahçesaray–Kazan, 2016. S. 33–56.
  11. Derin Paşaoğlu, Derya. Nogayların Hanlık ve Ulus Olma Sorunsalı. Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD). C. 35, S. 60. Ankara, 2016. S. 279–284.
  12. Ebu’l-Gazi Bahadır Han. Türk’ün Soy Ağacı. Çev.: Doktor Rıza Nur, Sadeleştiren: Yunus Yiğit. İstanbul, 2010. 336 s.
  13. Fisher, Alan. Kırım Tatarları. Selenge Yayınları. İstanbul, 2009. 336 s.
  14. Forbez Manz. Beatrice. The Clans of The Crimean Khanate 1466–1532. Harvard Ukrainian Studies. Vol.2, No:3. 1978. S. 282–309
  15. François De Tott. Türkler ve Tatarlar Arasında. Çev.: Reşat Uzmen. İstanbul, 1996.
  16. Golden, Peter. Türk Halkları Tarihine Giriş. Çev.: Osman Karatay. Karam Yay. Ankara, 2002. 389 s.
  17. Gömeç, Saadettin. Kök Tük Tarihi. Ankara, 1999. 167 s.
  18. Grousset, René. Bozkır İmparatorluğu. Çev.: Reşat Uzmen. İstanbul, 1999. 518 s.
  19. Gül Bülent. İbni Mühennâ Lügati. Türk Kültürü Araştırma Ens. Yay. Ankara, 2016. 369 s.
  20. Gündoğdu, Abdullah. Hive Hanlığı. Ankara, 1995.
  21. Hudyakov, Mihail. Kazan Hanlığı Tarihi. Çev.: A. İshakî. Haz.: İ.Kamalov, TTK Yay. Ankara, 2009. 480 s.
  22. İbn Battuta. İbn Battuta Seyahatnamesi II. Çev.: A. Said Aykut. YKYay. İstanbul, 2000. 517 s.
  23. İnalcık, Halil. Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441–1700. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. İstanbul, 2017. 593 s.
  24. İnalcık, Halil. Han Ve Kabile Aristokrasisi: I. Sahib Giray Han Döneminde Kırım Hanlığı. Emel, 135 (Mart–Nisan). Kit-San Matbaası. İstanbul, 1983. S. 51–73.
  25. İnan, Abdülkadir. Moğolların Gizli Tarihi. Makaleler ve İncelemeler, I. Ankara, 1998. S. 510–517.
  26. İvanics, Maria. Bozkırdaki Bir Kabilenin Kökeni ve Yükselişi: Şirinler. Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım. Çev.: Mustafa Işık. Editör: Yücel Öztürk. İstanbul, 2015. S. 53–71.
  27. İvanics, Mária. Die Şirin Abstammung und Aufstieg einer Sippe in der Steppe, aškovs Publikationen erschienen in zwei Zeitschriften, Zapiski Odesskogo obščestva istorii i drevnostej [Veröffentlichungen der Odessa-Gesellschaft für Geschichte und Altertümer] und Izvestija Tavričeskoj učenoj archivnoj komissii [Mitteilungen der taurischen wissenschaftlichen Archivkommission]. Sie sind im Internet zugänglich: http://www.library.chersonesos.org (Stand:30. März, 2011), S. 27–44.
  28. Kafalı, Mustafa. Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi. Türk Tarihi Araştırmaları Yayınları. Ankara, 2009. 160 s.
  29. Kafesoğlu. Türk Milli Kültürü. Ötüken Yayınları. İstanbul, 2004. 466 s.
  30. Karatay Osman. İran İle Turan. İstanbul, 2012.
  31. Kesbi Haşim Mehmed Efendi. Ahval-i Anapa ve Çerkes, Anapa ve Çerkesya Hatıraları. Haz. Mustafa Özsaray. Kafkas Vakfı Yay., İstanbul, 2012. 160 s.
  32. Kıldıroğlu, Mehmet. Kırgızlar ve Kıpçaklar. TTK Yayınları. Ankara, 2013. 311 s.
  33. Kırım Kadı Sicilleri-Kırım Hanlığının Kadıasker Defterleri. Cilt: 47 (H.1128–1130–M.1716–1719)
  34. Kırım Kadı Sicilleri-Kırım Hanlığının Kadıasker Defterleri. Cilt: 58 (H.1146–1148–M.1735–1735)
  35. Kırım Kadı Sicilleri-Kırım Hanlığının Kadıasker Defterleri. Cilt: 68 (H.1157–1165–M.1744–1751)
  36. Kırzıoğlu, Fahreddin. Yukarı Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar. TTK Yayınları. Ankara, 1992. 278 s.
  37. Koçak Kürşat, Bakır Çağrı. Eski Türk Devlet Felsefesinin Kozmolojik ve Mitolojik Temelleri Üzerine Bir Değerlendirme. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD) III, 2. Aralık, 2019. S. 106–120.
  38. Kurat, Akdes Nimet. IV–XVIII Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Kavim ve Devletleri. Ankara, 2002. 516 s.
  39. Lessing, Ferdinand D. Moğolca-Türkçe Sözlük. C. 2. Çev.: Günay Karaağaç. TTK Yay. Ankara, 2003. 1769 s.
  40. Moğolları Gizli Tarihi. Çev.: Ahmet Temir. TTK Yay. Ankara, 1995. 300 s.
  41. Mûsevî, Mustafa. Dâ’iretü’l-Ma’ârif-i Bozorg-i İslâmi Ansiklopedisi ‘Oğuz’ Maddesi. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD) III, 2. Çev.: Fatih ÇİFTÇİ, 2019. Aralık, S. 156–167.
  42. Onat, Ayşe; Orsoy, Sema; Ercilasun, Konuralp. Han Hanedanı Tarihi, Hsiung-nu (Hun) Monografisi. TTK Yayınları. Ankara, 2015. 152 s.
  43. Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. C. I, TTK Yay. Ankara, 2014. 745 s.
  44. Ötemiş Hacı. Çengiz-Nâme. Haz.: İlyas Kamalov. TTK Yay. Ankara, 2009, 87 s.
  45. Özdem, Zeynep. Kırım Karasubazar’da Sosyo-Ekonomik Hayat. Ankara, 2010. 197 s.
  46. Özel, Haşim. Kıpçak Uruk ve Boyları. TTK Yayınları. Ankara, 2020. 216 s.
  47. Reşidüddin Fazlullah. Camiü’t-Tevârih. Çev.: Abdülbaki Gölpınarlı. Milli Eğitim Basımevi. TTK Kütüphanesi, AII/7509.
  48. Shamiloglu Uli. Altın Orda Hanlığı Ve Halef Devletlerinde Türk Kabile Teşkilâtı. Türk Devlet Yönetimi Geleneği (I. Uluslararası Türk Devlet Yönetimi Geleneği Kongresi Bildiri Kitabı-3/4 Nisan 2014). Bişkek, 2016. S. 12–16.
  49. Shamiloglu, Uli. Tribal Politics and Social Organization in the Golden Horde. Thesis Of Phd, Colimbia University. New York, 1986. 286 s.
  50. Smirnov, V. D. Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı. Çev.: Ahsen Batur. Selenge Yayınları. İstanbul, 2016. 681 s.
  51. Soysal, Abdullah. Kırım Hanzâdelerinin Kafkasya’dan Talim ve Terbiyesi. Emel, 36. İstanbul, 1966. S. 17–20.
  52. Şeşen Ramazan. İslâm Coğrafyacılarına Göre Tükler ve Türk Ülkeleri. TTK Yay. Ankara, 2001. 300 s.
  53. T’ang, C’hi, Moğol Sülalesi Devrinde Türk ve İslam Dünyası İle Temasta Bulunan Şahsiyetler. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Umumi Türk Tarihi Kürsüsü Yayımlanmamış Dr. Tezi. İstanbul, 1970. 464 s.
  54. Taş, Kenan Ziya. Klasik Dönem Osmanlı İdare Anlayışını Etkileyen Kültür Havzaları. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD )III, 2. Aralık, 2019. S. 54–69.
  55. Taşağıl, Ahmet. Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. TTK Yayınları. Ankara, 2013. 187 s.
  56. Togan, A. Zeki Velidî. Moğollar, Çingiz ve Türkler. İstanbul, 1941.
  57. Ünlü, Suat. Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Eğitim Yay. Konya, 2013. 1286 s.
  58. Ünlü, Suat. Harezm Altın Ordu Türkçesi Sözlüğü. Eğitim Yay. Konya, 2012. 716 s.
  59. Üren, Umut. Asya’nın Bozkır Halkları – Alanlar ve Aslar. Ankara, 2019. 239 s.
  60. Vasary, Istvan. Eski İç Asya’nın Tarihi. Çev.: İsmail Doğan. Ötüken Yay. İstanbul, 2007. 270 s.
  61. Velyaminov-Zernov, V. V. Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar,Kırım Hanlığı Tarihine dair Kaynaklar. Haz.: A. Melek Özyetgin, İlyas Kamalov. TTK Yayınları. Ankara, 2009. 941 s.
  62. Vladimirtsov, B. Y. Moğolların İctimaî Tarihi. Çev.: A. İnan. TTK Yayınları. Ankara, 1995. 339 s.
  63. Yakubovskiy, A. YU. Altın Ordu ve Çöküşü. Çev.: Hasan Eren. TTK Yay. Ankara, 1992. 277 s.
  64. Zemahşerî. Mukaddimetü’l-Edeb Moğolca-Çağatayca Çevirinin Sözlüğü. Haz.: N. N. Poppe, Çev.: M. S. Kaçalin. TDK Yay. Ankara, 2017. 213 s.

Сведения об авторе: Дерья Дерин Пашаоглу – Ph. D. (история), доцент кафедры истории Караденизского технического университета (61080, Трабзон, Турция); derinderya@ktu.edu.tr

538
×Close search
Поиск