2022. № 1. Элиф Узунагач

Политическая история и государственное
устройство Крымского ханства (1441–1783)

Элиф Узунагач

(Университет Мармара)

Аннотация. Крымское ханство, географически расположенное между реками Дон и Днепр, играло важную роль в Центральной и Восточной Европе, на Кавказе и в северных районах Причерноморья в период между XV и XVIII столетиями. Ханство, образованное в 1441 году после распада Золотой Орды, в 1475 году стало подданным Османского империи. Крымское ханство получило статус союзника Османской империи. Крымское ханство служило Османской империи в войнах. По приказу Явуза Султана Селима воины ханства совершали постоянные набеги на Русь и препятствовали спуску русских воинов на юг. До XVIII века Крымское ханство считалось одной из важнейших сил региона. Господство Османской империи в Крыму длилось на протяжении трёхсот лет, оно было отделено от Османской империи Кючук-Кайнарджинским договором 1774 года и было объявлено независимым, а в 1783 году ханство было захвачено русскими войсками. Целью данного исследования является рассмотрение политической истории Крымского ханства и вопросов государственного устройства, важных для понимания политической истории, с использованием первичных и вторичных источников. В случае появления сомнений по поводу использования ресурсов, существующие ресурсы были исследованы методом сравнения. Это краткое изложение было написано доступным языком, который может понять любой читатель. В результате исследования, после рассмотрения всех этапов истории Крымского ханства, было определено влияние истории ханства на современность.

Ключевые слова: Крымское ханство, Османская империя, Крым, Гирей, государственное устройство.

Для цитирования: Uzunağaç E. Kırım Hanlığı’nın Siyasi Tarihi ve Devlet Teşkilatı (1441–1783) // Крымское историческое обозрение. 2022. Т. 9, № 1. С. 40–57. DOI: 10.22378/kio.2022.1.40-57

1. Ayhün, Erşahin Ahmet, Kırım Hanlığı ve Çöküş Sebepleri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.

2. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), “Kırım Hanı Selim Giray’ın Bağlılığını Bildirdiği Mektup, A. DVNS. NMH. D, 5/23–25/12, Osmanlı Belgelerinde Kırım Hanlığı, haz. Kemal Gurulkan, Yusuf İhsan Genç, Uğurhan Demirbaş, Turgay Özelki, İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2013.

3. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A. DVNS. MHM. d, 7/43/124, Osmanlı Belgelerinde Kırım Hanlığı, haz. Kemal Gurulkan, Yusuf İhsan Genç, Uğurhan Demirbaş, Turgay Özelki, İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2013.

4. Bozkurt, Giray Saynur, “Kırım Hanlığı’nın Yıkılışı, Yıkılışın Osmanlı Devleti Üzerindeki Tesirleri ve Avrupa Diplomasisindeki Değişiklikler”, Uluslararası Türkiye-Ukrayna İlişkileri Sempozyumu: Kazak Dönemi (1500–1800) Bildiriler, ed. Volodımir Melnik, Mehmet Alpargu vd., İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2015, s. 109–151.

5. Bozkurt, Giray Saynur, “Tarihsel Süreçte Kırım Hanlığı”, Prof. Dr. Özkan İzgi’ye Armağan, haz. Bahaeddin Yediyıldız, Mehmet Öz, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2011, s. 135–163.

6. Cemil, Tahsin, “III. İslam Giray Han (1645–1654) Devrinde Kırım Hanlığı’nın Dış Siyasetinin Temel Çizgileri”, II. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul, 1977, s. 12–13.

7. Ertaylan, İsmail Hikmet, Gazi Geray Han Hayatı ve Eserleri, İstanbul: Kırım Türkleri Yardımlaşma Cemiyeti, 1958.

8. Fisher, Alan, Kırım Tatarları, çev. Eşref B. Özbilen, İstanbul: Selenge Yayınları, 2009.

9. Giray, Halim, Gülbün-ü Hânân (Kırım Hanları Tarihi) Değerlendirme – Metin – Tıpkıbasım, ed. Bekir Günay, haz. Alper Başer, Alper Günaydın,İstanbul: İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü Yayınları, 2013.

10. Gökbilgin, Özalp, 1532–1577 Yılları Arasında Kırım Hanlığı’nın Siyasi Durumu, Ankara: Sevinç Matbaası, 1973.

11. Hammer, Joseph Von– Purgstall, Kırım Hanlığı Tarihi, çev. Seyfi Say, İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.

12. Hülagü, M. Metin, “Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Türk-Rus İlişkilerindeki Yeri (1441–1783)”, TİKA I. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, Kırım, 2005, s. 321–344.

13. İnalcık, Halil, “Han ve Kabile Aristokrasisi: I. Sahib Giray Döneminde Kırım Hanlığı”, Emel, 135 (Mart – Nisan 1983), s. 51–96.

14. İnalcık, Halil, “Kırım Hanlığı’nın Osmanlı Himayesi Altına Girmesi Meselesi”, III. Türk Tarih Kongresi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1948, s. 478–489.

15. İnalcık, Halil, “Kırım”, DİA, XXV, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 458–465.

16. İnalcık, Halil, “Yeni Vesikalara Göre Kırım Hanlığı’nın Osmanlı Tâbiliğine Girmesi ve Ahidname Meselesi”, Yeni Türkiye (Kafkaslar Özel Sayısı – XI), 81 (Temmuz – Aralık 2015), s. 185–207.

17. Kırımlı, Hakan, “Kırım Hanlığı Tarihinde Kırımgiray Han Dönemi”, Emel, 128 (Ocak-Şubat 1982), s. 9–23.

18. Kocabaş, Süleyman, “Kafkasya’da Osmanlı-Rusya Rekabetinin Fiilen Başlaması Kırım Hanlığı ve 1569 Astarhan Seferi Türk Ekvatorunun Doğuşu”, Yeni Türkiye (Kafkaslar Özel Sayısı – XI), 81 (Temmuz – Aralık 2015), s. 356–266.

19. Kurat, Akdes Nimet, IV–XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, 1972.

20. Kurat, Akdes Nimet, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivindeki Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler, İstanbul: Bürhaneddin Matbaası, 1940.

21. Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve İdil Boyu (1569 Astarhan Seferi, Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII. yüzyıl Osmanlı – Rus Münasebetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011.

22. Kuzucu, Serhat, Kırım Hanlığı ve Osmanlı Rus Savaşları 1787–1792, İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.

23. Maksudoğlu, Mehmet, Kırım Türkleri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.

24. Novoselyskiy, A.A., XVII. Yüzyılın Birinci Yarısında Moskova Devletinin Tatarlarla Mücadelesi, çev. Kemal Ortaylı, haz. Erhan Afyoncu, İlyas Kamalov, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011.

25. Ortaylı, İlber, “Osmanlı Döneminde Ana Hatlarıyla Kırım Hanlığı”, Tarih Boyunca Balkanlardan Kafkaslara Türk Dünyası Semineri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1996, s. 71–78.

26. Ortegin, Hasan, Kırım Hanlarının Şeceresi, İstanbul: Bürhaneddin Matbaası, 1938.

27. Osmânü’l-Kırımî, Abdullah bin Rıdvân, Tevârih-i Deşt-i Kıpçak, haz. Rasih Selçuk Uysal, İstanbul: Post Yayınları, 2016.

28. Otar, İsmail, “Kırım Hanları Cedveli”, Kırım Dergisi, 18 (1977), s. 3–8.

29. Özenbaşlı, Ahmet, Çarlık Hakimiyetinde Kırım Faciası, çev. İsmail Otar, Eskişehir: Kırım Halkbilim Araştırma Gençlik ve Spor Kulubü Derneği, 2004.

30. Öztürk, Yücel, “Kırım Hanlığı”, Türkler, 8, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 480–513.

31. Öztürk, Yücel, “Kırım Hanlığı”, Yeni Türkiye (Kafkaslar Özel Sayısı – XI), 81 (Temmuz – Aralık 2015), s. 213–256.

32. Soysal, Abdullah, “Müstakil Kırım Hanlığının Kuruluşu ve ilk Han’ı Hacı Giray”, Emel, I/5 (Temmuz 1961), s. 8–10.

33. Soysal, Abdullah, “Müstakil Kırım Hanlığının Kuruluşu ve İlk Han’ı Hacı Giray”, Emel, I/3 (Mayıs 1961), s. 22–23.

34. Sroeckovsky, V.E., Muhammed Geray Han ve Vasalları, çev. Kemal Ortaylı, Ankara: Su Yayınları, 1979.

35. Turan, Ahmet Nezihi, “Kırım Hanlığı Kadı Sicilleri Hakkında Notlar”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 9 (Güz 2003), s. 1–16.

36. Ülküsal, Müstecib, Kırım Türk-Tatarları: (dünü, bugünü, yarını), Ankara: Baha Matbaası, 1980.

37. Ürekli, Muzaffer, “Rus Yayılması Karşısında Kırım Hanlığı ve Kafkasya”, Kafkas Araştırmaları I, haz. Mehmet Saray, Muzaffer Ürekli vd., İstanbul: Acar Yayınları, s. 12–24.

38. Ürekli, Muzaffer, Kırım Hanlığı’nın Kuruluşu ve Osmanlı Himayesinde Yükselişi (1441–1569), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1989.

39. Velyaminov-Zernov, V.V., Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar: Kırım Hanlığı Tarihine Dair Kaynaklar, haz. A. Melek Özyetgin, İlyas Kamalov, Ankara, 2009.

Сведения об авторе: Элиф Узунагач – Ph.D. (история), Университет Мармара (Стамбул, Турция); elifuzunagac@gmail.com